Интервју на Талат Џафери за црногорски „Вијести“: Ќе им треба време на граѓаните да се навикнат на новото име

Северна Македонија не може да ги обвинува институциите на Црна Гора за бегството на Никоа Груевски во Унгарија, бидејќи тој беше во тој момент за другите земји слободен човек, вели Талат Џафери, претседателот на македонското Собрание, за црногорски „Вијести“ по ратификувањето на пристапниот Протокол во црногорскиот парламент за членство на нашата земја во НАТО.

За “Вијести” изјави дека клучот за крупни чекори кон Европската унија (ЕУ) и НАТО што е Северна Македонија ги направи во последно време е промената на власта, која претходно не сакала во процесот на интеграција и решавање на проблемите да тргне храбро и смело . Тој рече дека притисокот на Русија за приемот во НАТО не се чувствува во Северна Македонија, бидејќи, како што вели, тоа е завршена приказна. 

“Не постои таков притисок и такво чувство дека некои ни прави притисок, бидејќи процесот е завршен, патот е отворен и бесмислено е да се зборува повеќе за притисок”, рече Џафери.

Како го коментирате фактот дека Никола Груевски во Унгарија, каде што побегна од издржување затворска казна низ Црна Гора? Дали мислите дека црногорските власти не се обиделе да го спречат, иако во тоа време не беше распишана потерница?

– Ниту еден орган не може да сеобвини во смисла на спречување на бегството на Никола Груевски. Во формална смисла, тој бил слободна личност кога станува збор за други држави. Човек не може да бара одговорност од Црна Гора, бидејќи тој помина низ земјата како и секој друг граѓанин, не можеме да ги обвинуваме властите и институциите на Црна Гора, ниту на било која земја

Во случајот на Црна Гора, пред да се приклучи на тој сојуз, притисокот на Русија беше против пристапувањето. Дали е тоа случај и со Македонија, дали се чувствува ваков впечаток во вашата земја?

– Не се чувствува притисок од таа страна, имајќи предвид дека постапката во врска со исполнувањето на предусловите за влез во НАТО е завршена, имаме промена на уставните амандмани и потпишувањето на ратификација од страна на Грција. Практично тоа го отвори патот за процесот на ратификација во земјите-членки. По тој повод, јас сум тука денес, Црна Гора ќе биде шестата земја која ќе го ратификува протоколот, имајќи предвид дека во хрватскиот парламент денеска ратификацијата беше првата точка на дневниот ред. Во зависност од земја до земја, постапките се различни и времетраењето на процесот на ратификација е различно. Се надеваме дека ова ќе биде завршено до крајот на годината и дека овој процес ќе биде заокружен на самитот на НАТО во Лондон. Нема таков притисок и нема такво чувство дека некои го врши, бидејќи процесот е завршен, патот е отворен и бесмислено е да се зборува повеќе за притисок.

Црна Гора е еден од главните застапници за вашето членство во НАТО. Колку е корисна помошта на една мала земја во овој процес?

– Географската големина не значи многу во овој процес и секоја поддршка е добредојдена. Ние немаме никакви импликации дека Црна Гора ќе го стори тоа. Потребна е поддршка од секој член, правата се еднакви и секој глас во НАТО е еднаков.

Го решивте долгогодишниот спор со Грција, Северна Македонија може да се каже, има направено големи чекори во напредокот кон ЕУ, на раб на приклучување е кон НАТО. Дали мислите дека сето ова е резултат на клучните настани кои неодамна се случија во вашата земја и како последица на промена на долготрајниот режим?

– Секако, речиси три децении, Северна Македонија работи на овој пат за пристапување во НАТО и во ЕУ. Ние бевме подготвени за членство во НАТО во Букурешт на самитот во 2008 година во пакетот со Албанија и Хрватска, но ние останавме надвор поради прашањето за името со Грција. Овие десет години ние работевме на процесот на помирување со своите соседи во преговорите, особено со Грција, како и усогласување со Бугарија.

Со договорите со Бугарија во 2017 година и со Грција во 2018 година ги надминавме разликите и пречките и го отворивме патот до ЕУ и НАТО. На самитот на ЕУ во јуни минатата година и на самитот на НАТО, исто така, минатата година, добивме препораки за датум за преговори со ЕУ ​​оваа година, доколку има напредок во областите каде што се бара да работиме Во контекст на ЕУ, сега сме во скрининг процесот, кој треба да биде завршен до крајот на јули, и таму е предодреден пакет на закони од областа на безбедноста, владеењето на правото, медиумите и на државната служба. Првиот дел од реформските закони за безбедност завршија, сега сме во процесот на донесување закони од областа на владеењето на правото. Во Собранието пристигна и вториот пакет на законодавство за Управата за безбедност која станува нова агенција која се издвојува од Министерството за внатрешни работи и ќе биде под директна надлежност на Владата

Пресуден момент беше формирање на ново владејачко мнозинство?

Во секој случај, бидејќи новата владејачкото мнозинство беше подготвена да влезе во преговарачкиот процес и усвојувањето на договорот со Бугарија и Грција, а со тоа интеграциите започнаа да одат напред

Северна Македонија важи за етнички и политички поделена држава, истото може да се каже и за Црна Гора. Можете ли да ја споредите оваа поделба во Црна Гора и Македонија?

Не би рекол дека е поделена етнички и политички. Сигурно постои моќ и опозиција како во секоја демократска држава. Основниот постулат на поделба на власта на законодавна, извршна и судска власт, и нормално е дека општествата се мулти-партиски, постојат власт и опозицијата, односно постои група што работите ги гледа на еден начин и дека постои група која мисли дека треба да се размислува на друг начин, тоа е нормален процес во демократските општества. Во овој контекст, мислам дека сè е во ред, во смисла на различни мислења, така што повеќето граѓани решаваат на кој начин ќе се движи политиката и кои одлуки ќе бидат поддржани.

Често се зборува за нестабилноста на Балканот, за враќањето во 1990-тите, за тензиите меѓу народите. Дали мислите дека во регионот можни се нови нестабилности, како оние од деведесеттите години?

За разлика од 1990-тите, во 2019 година ситуацијата е сосема поинаква, имајќи предвид дека процесот се движеше напред во позитивна смисла. Балканот полека излегува од зоната која траеше со децении – дека Балканот е буре барут. На Балканот остануваат две точки кои треба да се решаваат билатерално, ова се односите меѓу Приштина и Белград и функционалниот статус на Босна и Херцеговина. Со тоа, Балканот ќе заврши со интегративниот процес. 

Колку на граѓаните во вашата земја им е тешко да се навикнат на новото име на државата? Колку името Северна Македонија е прифатено во општеството?

Името се користи речиси две недели, не може да се каже дека е лесно да се помират и да се навикнат на новото име. Луѓето, како и да е, разбираат дека постои потреба од ново име. Исто така, ќе има отпор кон ова и ќе треба време и за луѓето и институциите да се навикнат на новото име.

Долго сте биле во владата и коалицијата со ВМРО-ДПМНЕ. Зошто одлучивте да се преместите од една коалиција во друга?

Кога во 2002 година се трансформиравме од Ослободителната војска во политичка партија, нашите главни програмски определби беа процесот на интеграција и на внатрешните и надворешно дејствување. Работевме напорно за да го постигнеме тоа.  Кога формиравме коалиција со ВМРО-ДПМНЕ во 2008 година, тие ветуваа дека овој процес ќе продолжи. Кога не добивме членство во НАТО, постоеше разочарување во институциите и заостанување во интеграцијата. ВМРО ДПМНЕ не сакаше да ги реши проблемите со Бугарија или Грција, и ова беше проблем. На изборите во 2016 година, по кризата со масовното прислушкување, коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ освои 51 места, а коалицијата на СДСМ освои 49 мандати. ДУИ доби 10 мандати и ние бевме клучна политичка сила која одлучи во која насока ќе оди земјата понатаму. Според Уставот, првиот мандат за формирање влада му припадна на Никола Груевски но во уставниот период не можевме да се усогласиме околу програмските прашања и стратешките определби.

ВМРО-ДПМНЕ не прифати похрабро да влезе во преговарачкиот процес, што е една од причините зошто не формиравме коалиција. СДСМ се согласи дека процесот на преговори мора да е побрз. Бидејќи тоа е во интерес на Албанците што ги претставуваме, решивме да одиме во коалиција со СДСМ, по што ни се придружија  другите партии на етничките Албанци, и дојдовме до 67 места, од кои 62 се директно вклучени во владејачкото мнозинство