Старите возила загадуваат „со петта брзина“, власта мора итно да крене рачна (видео)

Користените возила донесени од странство од либерализацијата на нивниот увоз во март 2010 година ја преплавија Македонија, драстично го зголемија вкупниот број возила, а поради тоа што главно се увезуваа дизел автомобили, од пет наспрема еден претходно во корист на бензинските мотори, сега ситуацијата кај автомобилите е донесена во сооднос еден спрема еден. Тоа носи бројни ризици за состојбата со амбиенталниот воздух, бидејќи дизелите се главните загадувачи со цврсти честички (ПМ), а згора на сѐ прашање е колку квалитетно се сервисираат и одржуваат автомобилите воопшто, велат експертите и екологистите. Тие посочуваат и дека е проблем што Македонија не следи чекор не само со европските земји, туку и со своите сосетки Бугарија и Албанија, кои воведуваат построги мерки за увозот на користени возила.

Новиот потег на Владата, преку измена и дополнување на Законот за возила да се воведе еколошка категоризација и соодветни налепници на автомобилите екологистите го критикуваат како недоволно обмислен, односно неефективен во практиката. Тие порачуваат дека e добро што се размислува за категоризација како една од мерките за намалување на загадувањето, но крајно неправилно е категоризацијата да се прави само врз основа на документите, односно параметрите кога било ново, а не врз основа на тоа колку возилото вистински загадува.

Европскиот вишок кај нас создава вишок загадување

Според статистиките што ги изнесува Царинската управа на Република Македонија, во периодот од 2010, кога на 13 март се либерализира увозот на користени возила, до крајот на септември годинава, увезени се 334.084 возила, од кои повеќе од 82 отсто се користени.

Голем број од увезените користени дизел возила веќе се неупотребливи во земјите на ЕУ од каде се донесени, бидејќи таму нивното движење е строго ограничено, а некаде и целосно забрането.

Во Македонија пак, со либерализирање на увозот на користени возила, нагло порасна бројот на дизелите, вели д-р Даме Димитровски, вонреден професор на Машинскиот факултет во Скопје и раководител на факултетската Лабораторија за мотори со внатрешно согорување.

– Во Македонија се појави ситуација во која возниот парк на лесни возила од доминантни бензински мотори, премина во ситуација 50 отсто бензински и 50 отсто дизел возила и се направи таканаречена дизелизација на лесниот возен парк. Не е тоа затоа што бензинските возила се намалија драстично, туку затоа што вкупниот број на возила расте – вели тој.

Податоците на Државниот завод за статистика зборуваат дека половина од возилата кои се учесници во сообраќајот возат на дизел. Дизел користат над 90 отсто од автобусите, 80 проценти од товарните возила и 48 отсто од автомобилите регистрирани во Македонија.

Дизелите најмногу го креваат нивото на загадувачки честички и супстанци

Иако генерално земено транспортот не е доминантен загадувач со цврсти честички, кога се зборува за цврстите честички – ПМ10 и ПМ2,5 исфрлени од ауспусите, главните загадувачи се старите дизел возила, појаснува Димитровски.

-Ако зборуваме за цврсти честички од транспортот, загадувачи се старите дизел возила. Теоријата укажува дека ако сакаме да оцениме дали некое загадување е поврзано со сообраќај, тогаш правиме увид на азотните оксиди. Мерните станици кај нас мерат азотни оксиди и доколку беше доминантно сообраќајот загадувач, тогаш ќе имавме високи азотни оксиди, па и цврсти честички коишто го следат тоа. Земајќи предвид, нели, дека во вкупната бројка дизел моторите учествуваат со голем удел, оти не само автомобилите, туку и сите автобуси и сите камиони во земјава се дизел. Лесните течни горива и гасните горива речиси и да не емитуваат цврсти честички во издувната емисија. Бензинските мотори многу малку, моторите коишто користат пропан-бутан или коишто користат метан речиси и да имаат нула емисија на цврсти честички – објаснува тој.

Проблемот со дизел возилата е уште поголем, поради интервенциите за да се избегне вградување многу скап дел. Според она што може да се прочита на социјалните мрежи и на некои форуми, ДП-филтрите (ДПФ) во огромен број од главно постарите дизел-автомобили, но и некои понови, се вадат кога ќе станат нефункционални и ја попречуваат работата на моторот, а потоа проблемот со фабричкиот софтвер на автомобилот се решава за малку пари. Вградување нов ДПФ може да чини кај некои автомобили и до 5.000 евра. Затоа Македонците прибегнуваат кон многу поевтино решение – вадење на филтерот и потоа софтверско подесување за компјутерот на возилото „да не прави проблеми“. Но таквите автомобили загадуваат многу – еден автомобил без ДПФ иако носи фабрички стандард Евро 4, на пример, загадува колку возило со стандард Евро 1 или возило што воопшто нема „Евро“ класа, велат познавачите.

Но не се проблем само овие филтри – честопати се случува истото и со катализаторите, кои се исто така скапи, а треба да се менуваат на определена километража.

-Не сум сигурен дека голем дел од возилата на 100.000 поминати километри менуваат катализатор, како што би требало да биде. Не се продадени толку катализатори во Македонија. Така, кога ќе одите на сервис и ќе ви кажат, еве, да речеме, 500 евра ќе чини да ви го замениме катализаторот – или 4-5.000 денари да го извадиме, голем дел од возачите се решаваат за вадење на катализаторот – вели  Димитровски.

МАНУ препорачува радикални мерки за радикално подобрување

Дека дизелите се најголемиот проблем, посочува и Македонската академија на науките и уметностите (МАНУ) во две свои студии, изготвени минатата и оваа година. Во студијата „Транспорт во Скопје реалност и предизвици – Патека кон зелен транспорт“, која беше презентирана на конференцијата „Загадувањето на градовите во Република Македонија: кои се решенијата?“, која се одржа во МАНУ на почетокот на ноември, посебно внимание се обрнува на дизелите.

„Да се забрани увоз на возила постари од осум години во земјава и таа старосна граница постојано да се почитува, да се спроведуваат постојани контроли на издувните гасови на возилата и да се казнуваат оние кои ги извадиле катализаторите од возилата. Постојано да се зголемува и акцизата на дизел горивото за неговата цена да се изедначи со цената на акцизата на дизелот“, се дел од препораките за намалување на загадувањето на воздухот изнесени во погоренаведената студија, подготвена од Истражувачкиот центар за енергетика и одржлив развој (ИЦЕОР) на МАНУ.

Оттаму на централната власт ѝ препорачуваат да се стимулира купување нови возила преку нови методологии за пресметување на еколошките такси и при увоз и при регистрација, како и да се зголеми еколошката такса. Се препорачуваат и зголемување на продорот на електричните возила, кои воопшто не загадуваат, но и за хибридните возила.

Владата со мали чекори во време кога треба да се трча

Но со „Планот за чист воздух“ на Владата, кој почна да се применува од 14 ноември, а во себе опфаќа и мерки за возилата, од препораките на научниците ќе се спроведе многу малку.

Така, Законот за изменување и дополнување на законот за возила кој е веќе во собраниска процедура, предвидува субвенции од 5.000 евра за секое купено електрично возило, а 3.000 евра за купено хибридно возило. Исто така, ќе се субвенционира вградувањето на уреди на течен нафтен гас или на компримиран земјен гас, односно метан, и тоа најмногу 50 отсто од трошоците за набавка и вградување на уредот, но најмногу до 300 евра по возило. Во првата година се планираат 1.200 такви субвенции.

И сѐ дотука е добро, но проблемот е што другите препораки од МАНУ не се земени предвид. За разлика од препораката на научниците од МАНУ да се вршат постојани контроли на издувните гасови на возилата и да се воведат казни за оние кои ги извадиле катализаторите од возилата (вклучително и ДП-филтрите), власта со измените на законот за возилата предвидува помали „хируршки резови“. Имено наместо постојано мерење и соодветно оданочување на возилата што многу загадуваат, Владата воведува категоризација на возилата со налепници, за потоа соодветно да го забранува нивното движење во денови на енормна загаденост на воздухот.

Според екологистите, таа категоризација е несоодветна, оти прво нема да се спроведуваат мерења,  туку возилата ќе добиваат налепници врз основа на документите и годината на производство, а исто така, налепницата со зелена, жолта и црвена боја ќе важи се до вградување на уред за гас или метан или пак до промената на законот. Од министерството за економија образлагаат како ќе се прави категоризацијата кога ќе стапи на сила новиот закон.

„Постапката за еколошка категоризација  на моторните возила, започнува со поднесување на барање со документација за возилото (сообраќајна дозвола, фотокопија од потврда за сообразност- СОС сертификат и други документи за да се утврди дека конкретното возило кога е произведено и кој ЕУРО стандард на емисии го исполнува) од сопственикот на возилото до техничката служба. Техничката служба ја разгледува доставената документација, ја утврдува еколошката категорија и издава потврда и еколошка налепница во соодветна боја. Техничката служба не врши мерење на емисии на гасови од моторот на возилото, туку прави идентификација на документацијата на моторното возило“, одговорија од Министерството за економија на прашањето на „Мета“ како ќе изгледа таа категоризација.

Екологистите разочарани

Екологистите велат дека е бесмислена ваквата мерка, бидејќи кога веќе се прави категоризација, тоа треба да биде врз основа на реалната состојба, односно да се доделува налепница врз основа на загадувањето што реално возилото го предизвикува, а не само врз основа на годината и моделот, што е идентично на постапката за хомологација.

-Не може да се прави категоризација само врз основа на документите. Налепниците имаат поента само доколку секоја година при технички преглед се врши мерење на емисиите на возилото. Само тогаш, не по дифолт и по датум на производство и по модел, поради тоа што сите знаат дека со текот на времето колата го губи стандардот. Ваквата мерка нема да вроди со плод – вели Ана Чоловиќ – Лешоска, директор на Центарот за истражување и информирање за животната средина „Еко-свест“.

И професорот Димитровски го дели тој став. Појаснува дека возниот парк во Македонија е со просечна старост од 15 години, а голем дел од возилата се постари од 20 години и категоризирањето само по документацијата не ја одразува реалната состојба.

-Поради старост на возилото, деградација или несоодветно одржување кај дел од возилата, емисиите кои ги имаат денес не се исти со емисиите кои ги имале кога биле нови. Возилата коишто се увезуваа беа еуро 2, еуро 3, еуро 4 по некаква ознака која што ја носеле во сообраќајната книшка таму од каде што биле увезени. Ние сега немаме увид дали после изминати 100.000, 200.000, 300.000 километри тие ги задржале параметрите на ознаката еуро 2, еуро 3, еуро 4, дали и сега толку загадуваат, односно најверојатно преминале во пониска класа. Мислам дека е добро возилата да имаат категоризација и според издувната емисија, но притоа треба да се внимава на процесот на мерење на емисијата на возилата, кој возен циклус ќе се одбере, каде ќе се спроведе мерењето и слично – вели тој.